Chałupa Szylarów  

 Dom – Kryjówka – Zabytek

Chałupa Szylarów jest niezwykle cennym zachowanym do naszych czasów źródłem wiedzy i świadectwem lokalnego dziedzictwa materialnego oraz wartości. Stanowi autentyczną przestrzeń i scenerię dla opowieści o minionych czasach – z jednej strony o pięknej nostalgicznej wsi, z drugiej o pełnym trudów i tragicznych wydarzeń okresie okupacji niemieckiej. 1 września 2021 r. Chałupa Szylarów jako obiekt muzealny i część Skansenu Zagrody Muzeum Wsi Markowa został oficjalnie udostępniony dla publiczności. Data ta – rocznica wybuchu II wojny światowej – stanowi symboliczne nawiązanie do najistotniejszego momentu z jego historii. Jak stary drewniany dom stał się podwaliną, inspiracją oraz łącznikiem tworzonego projektu kultury pamięci przez Towarzystwo Przyjaciół Markowej oraz Muzeum Polaków Ratujących Żydów? Poniżej kilka istotnych informacji o Chałupie Szylarów.

Dom

Chałupa Szylarów to oryginalny budynek prezentujący lokalną tradycyjną architekturę. Założony na planie prostokąta szerokofrontowy drewniany dom zbudowany został w typie konstrukcji przysłupowej. Ściany stworzone zostały z belek ułożonych na zrąb. W węgłach narożnych widoczne są połączenia belek na jaskółczy ogon z ostatkami równo ściętymi i wystającymi poza lico ścian. Dach wsparty na słupach pokryty jest dachówką ceramiczną, natomiast szczyty elewacji ozdabiają deski dekoracyjnie wycięte.

Zabytek

Omawiany obiekt powstał w XIX wieku. Wg Aktu notarialnego spisanego w 1879 roku wymieniony w nim Jan Szylar zaświadcza, że jest właścicielem niniejszej nieruchomości – odziedziczonej po ojcu Mateuszu Szylarze – od 45 lat. Na bazie tych informacji stwierdzić można, że dom istniał już w 1834 roku, a więc jego metryka może sięgać znacznie wcześniejszych lat. Dom ten był zamieszkany jeszcze w latach 90. XX wieku. W 2016 roku został zakupiony przez Towarzystwo Przyjaciół Markowej, a w 2017 roku rozpoczęto prace rekonstrukcje wg dawnych technik, już w nowej lokalizacji. Odbiór konserwatorski w dniu 11 grudnia 2020 roku potwierdził prawidłowo i rzetelnie wykonane prace renowacyjne i rekonstrukcyjne. Natomiast 1 września 2021 roku nastąpiło wyczekiwane oficjalne otwarcie dla publiczności Chałupy Szylarów w Skansenie Zagrodzie Muzeum Wsi Markowa. Urzędowy Akt Notarialny z XIX wieku, pisany ręcznie na pożółkłym papierze.

We wnętrzach stopniowo odtwarzany jest dawny wystrój – nawiązujący do typowej chaty wiejskiej, a w przypadku posiadania źródeł również stricte domu Państwa Szylarów – natomiast na strychu zrekonstruowano wg relacji kryjówkę. Przy jego rekonstrukcji niezwykle pomocnymi były zdjęcia, dokumenty a szczególnie wspomnienia Eugeniusza Szylara, syna Doroty i Antoniego Szylarów. W przyszłości planowane jest stworzenie wystawy muzealnej we wnętrzach Chałupy Szylarów.

Historia Szylarów w przestrzeni dziedzictwa Markowej dopełnia na kartach historii wsi obraz okupacji niemieckiej opisany heroicznymi czynami rodziny Ulmów oraz działaniami innych rodzin, dzięki którym okres Holocaustu przeżyło w Markowej 21 Żydów.

Ten autentyczny budynek to historyczna pamiątka, która w zależności od obranej perspektywy ukazuje różne światy i historie. Chałupa, jako obiekt muzealny wraz z odtworzoną kryjówką, prezentuje wielopokoleniową sagę rodziny Szylarów oraz stanowi potencjał edukacyjny w zakresie historii uratowania żydowskiej rodziny Weltzów, jak również prezentacji życia mieszkańców wsi Markowa podczas II wojny światowej.